شیخ مکان

روستای شیخ مکان دره‌شهر

________________________________________

📍 مشخصات پایه

نام رسمی: روستای شیخ مکان

نام‌های محلی: شِیخ ماخو (در گویش محلی)

دهستان: ارمو

بخش: مرکزی

شهرستان: دره‌شهر

استان: ایلام

مختصات جغرافیایی: ۳۳٫۱۰۱۳° شمالی، ۴۷٫۴۰۱۹° شرقی

ارتفاع از سطح دریا: حدود ۶۵۰ متر

فاصله تا مرکز شهرستان: ۸ کیلومتر جنوب‌شرقی دره‌شهر

راه دسترسی: جاده آسفالته از مسیر جاده دره‌شهر–ارمو

جمعیت (۱۳۹۵): ۷۱۲ نفر در ۱۸۶ خانوار (مرکز آمار ایران)

عکس شاخص: نمای عمومی از بافت پلکانی و قلعهی تاریخی شیخ مکان (نیاز به تصویر محلی)

________________________________________

پیشینه تاریخی و باستان‌شناسی

روستای شیخ مکان از کهن‌ترین سکونت‌گاه‌های دره‌شهر به‌شمار می‌رود. در محدودهء این روستا، آثار متعددی از دوره‌های تاریخی مختلف، به‌ویژه ساسانیان و اوایل اسلام شناسایی شده است.

شاخص‌ترین اثر تاریخی این منطقه، قلعهء شیخ مکان است که مربوط به دورهء ساسانی است و با شمارهء ثبت ملی ۷۹۷۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این دژ بر فراز ارتفاعات مشرف به روستا قرار دارد و بقایای دیوارها و برج‌های دیدبانی آن هنوز پابرجاست.

از دیگر جاذبه های دیگر این روستا قلعه پوراشرف است این قلعه (یا قلعه میراشرف) یک بنای تاریخی مهم در منطقه است که ویژگی‌های معماری نظامی و مسکونی منحصربه‌فردی دارد و به اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی (سال ساخت ۱۳۳۵ قمری) نسبت داده می‌شود.

قلعه پوراشرف، که گاهی با نام بانی آن، میرسیدمحمدخان پوراشرف ملقب به اشرف‌العشایر (لقبی که از احمدشاه قاجار دریافت کرده بود)، قلعه میر اشرف نیز نامیده می‌شود، یکی از برجسته‌ترین آثار تاریخی شهرستان دره‌شهر و روستای شیخ مکان است. این بنا که در فاصله ۶ کیلومتری شرق دره‌شهر و در دامنه ارتفاعات کبیرکوه قرار گرفته، تلاقی هنر معماری دوره قاجار و نیازهای استراتژیک آن زمان را به نمایش می‌گذارد.

اگرچه برخی منابع قدمت اولیه آن را به دوره ساسانی نسبت می‌دهند، اما ساختار فعلی قلعه بر اساس کتیبه سنگی حک شده بر سردر ورودی، به سال ۱۳۳۵ هجری قمری بازمی‌گردد. بانی این اثر تاریخی، میرسید محمدخان پوراشرف بوده است. این قلعه در طول دوران خود به عنوان مرکز حکومتی و نظامی منطقه عمل کرده است.

این قلعه به دلیل معماری منحصر به فرد، به ویژه برج‌های دیده‌بانی مجهز به تیرکش و طراحی هوشمندانه بخش‌های مختلف، به عنوان یک اثر نظامی شاخص شناخته می‌شود. قلعه پوراشرف در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۹۷۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

به‌گفتهء پژوهشگران، موقعیت استراتژیک روستا در مسیر ارتباطی ایلام–دره‌شهر–پلدختر موجب شده در دوران باستان نقش نظامی و بازرگانی مهمی ایفا کند. در پیرامون روستا نیز تپه‌های باستانی و بقایای سفالی شناسایی شده که نشان از تداوم سکونت در این محدوده از دوران پیش از اسلام دارد.

جغرافیا و محیط‌زیست

روستا در منطقه‌ای کوهپایه‌ای و نسبتاً هموار از دشت‌های جنوبی دره‌شهر قرار دارد.

آب‌وهوا: گرم و نسبتاً مرطوب در تابستان، زمستان‌های معتدل.

منابع آب: چشمه‌های محلی و چاه های عمیق که آب کشاورزی را تأمین می‌کنند.

پوشش گیاهی: درختان بلوط، بادام‌کوهی، انجیر و بوته‌های مرتعی.

ویژگی طبیعی شاخص: تنگهء زیبای شیخ مکان در ضلع غربی روستا که از جاذبه‌های طبیعی منطقه است.

خطرات محیطی: در سال‌های اخیر احتمال رانش زمین در دامنه‌های جنوبی گزارش شده است.

________________________________________

جمعیت و تحولات تاریخی

جمعیت روستا طی سال‌های اخیر کاهش جزئی داشته که ناشی از مهاجرت نیروی کار جوان به شهر دره‌شهر و ایلام است.

نرخ رشد	تعداد زن	تعداد مرد	تعداد خانوار	تعداد کل جمعیت	سال سرشماری
				119	1335
	_	_	82	419	1345
	_	_	119	634	1355
					1365
	402	442	133	844	1375
	391	409	154	800	1385
2%	0	0	211	816	1390
13%	0	0	186	712	1395

قومیت، طوایف و فرهنگ محلی

مردم شیخ مکان از لرهای فیلی و از طوایف اصیل دره‌شهر هستند.

گویش 99 درصد مردم این روستا لکی است و بقیه مردم روستا به زبان لری تکلم می کنند.

این روستا بعنوان روستای برتر فرهنگی استان نیز انتخاب شده است.

آیین‌ها و سنت‌ها

•مراسم عزاداری محرم در روستا با حضور هیئت‌های محلی برگزار می‌شود و آیین چای‌نذری و گل‌مالی از رسوم قدیمی آن است.

•در نوروز، اهالی با اجرای آیین “دال‌برداری” و دید و بازدید گروهی، سال نو را آغاز می‌کنند.

•موسیقی محلی با ساز سرنا و دهل هنوز در مراسم شادمانی زنده است.

صنایع‌دستی

گیوه‌بافی، گلیم، جاجیم ، فرش بافی و گلیم نقش‌برجسته از مهم‌ترین صنایع‌دستی زنان روستا است.

________________________________________

اقتصاد و معیشت

کشاورزی: کشت گندم، جو، نخود و عدس دیم.

باغداری: پرورش درختان انار، انجیر و زیتون در اطراف روستا.

دامداری: گوسفند و بز عمده دام‌های منطقه‌اند.

صنایع دستی و گردشگری: اقامتگاه‌های بوم‌گردی جدید در حال توسعه است.

خدمات و اشتغال: بخشی از جمعیت فعال در شهر دره‌شهر مشغول به کارند.

________________________________________

مدیریت محلی

شورای اسلامی روستا: نیاز به تکمیل با اسامی فعلی شورا از بخشداری مرکزی

اعضای شورای دهیاری:

آقای خدارحم لطیفی پور

آقای همت شریفی

خانم مهوش زینی وند مقدم

دهیار فعلی: آقای علی خدایاری

سال شروع مسئولیت و سابقه کاری دهیار: از سال 1396 تا 1390و از سال 1400 تا کنون

ادارات خدماتی فعال: خانهء بهداشت، دبستان ابتدایی و پایگاه بسیج محلی.

طرح‌های توسعه: آسفالت معابر، طرح بوم‌گردی، ایجاد فضای بازی کودکان (۱۴۰۲–۱۴۰۴)

________________________________________

زیرساخت و خدمات عمومی

جادهء آسفالته دارد و با مرکز شهرستان ارتباط مستقیم دارد.

آب، برق و گازرسانی کامل است.

اینترنت 4G در بیشتر مناطق در دسترس است.

دبستان فعال و خانهء بهداشت دایر است.

مسجد جامع شیخ مکان محل برگزاری مراسم مذهبی روستاست.

________________________________________

جاذبه‌هاوگردشگری

قلعهء تاریخی شیخ مکان

دورهء ساسانی، ثبت ملی ۷۹۷۶

موقعیت: بالادست روستا، چشم‌انداز دشت دره‌شهر

تنگهء شیخ مکان

مسیر گردشگری طبیعی با چشم‌انداز صخره‌ای

قلعه پوراشرف

دوره قاجار و اوایل پهلوی

موقعیت: در روستای شیخ مکان

محوطه‌های باستانی اطراف ارمو و تپه‌های کوچک تاریخی

اقامتگاه بوم‌گردی شیخ مکان با سازهء سنتی بازسازی‌شده با معماری لری، ظرفیت ۲۰ نفر :

اقامتگاه بوم گردی گلونی

اقامتگاه بوم گردی چهارفصل

اقامتگاه بوم گردی بهرام چوبین

اقامتگاه بوم گردی کهن دژ

اقامتگاه بوم گردی چوبینه

اقامتگاه بوم گردی حصار

________________________________________

شخصیت‌های شاخص :

فهرست افراد علمی، فرهنگی، ایثارگران و هنرمندان بومی.

از جمله شخصیت های علمی صاحب نام این روستا آقای دکتر حسن رضا محمدی(فوق تخصص مغز و اعصاب ) می باشد.

هنرمندان نامی این روستا:

آقای فیروز تتری(خواننده)

آقای رضا تتری(خواننده)

آقای منوچهر تتری(عکاس)

آقای علی عزیزپور(نقاش)

آقای احمد عزیزپور(گرافیست)

آقای عباس عزیزپور(عکاس)

آقای جعفر فیلی(شاعر)

آقای مختارفیلی(شاعر)

آقای روح الدین گیلانی(نوازنده)

آقای روح الله گیلانی(عکاس)

آقای شاهدوست محمدنژاد (نقاش)

آقای عبادالله محمدنژاد (نقاش)

آقای افتخار گل محمدی (نقاش)

آقای محمدجواد تتری(طراح)

آقای مهدی صلاحی (نوازنده سرنا)

(در نسخه بعدی با همکاری شورا و دهیاری درج می‌شود.)

________________________________________

رویدادهاوتقویم محلی

جشن نوروز، آیین چای‌نذری محرم، نذر امام‌زاده باباخان.

برنامه‌های فرهنگی اداره میراث فرهنگی و گردشگری در ایام تابستان.

________________________________________

گالری

📷 تصاویر پیشنهادی برای درج در سایت:

• نمای عمومی روستا از ارتفاع

• قلعهء تاریخی

• مسیر تنگهء شیخ مکان

• آیین‌ها و صنایع‌دستی

• اقامتگاه بوم‌گردی